Asya Hun Devleti’nin Tarihi

Asya Hun Devleti diğer bir adıyla Büyük Hun Devleti, M.Ö 220 yılında Teoman tarafından kurulmuş ve kısa bir sürede çağının en güçlü devleti konumuna yükselmiştir. Türk tarihi açısından çok büyük öneme sahip olan bu devlet eski kültürümüzü aydınlatma açısından da oldukça önemlidir. Türk kültür ve geleneklerini Roma’ya kadar tanıtmış (Avrupa Hun) ve askeriye konusunda tüm dünyaya örnek olmuş olan Asya Hun Devleti çeşitli Türk boyları tarafından kurulmuş, ipek yolu hakimiyeti için Çin İmparatorluğuna büyük korku ve kayıplar verdirmiştir. (Çin Sedi)

Devlet ismini aydınlatan ilk kaynak Çin İmparatorluğundan gelmiştir. Asya Hun Devletinin Çinlilerle M.Ö 318 yılında yaptığı Kuzey Şansi Savaşı sonrası imzalanan anlaşmaya göre o dönemde Asya Hun Devleti halkına Hiung-nu denilmiştir. Tarihi kayıtlara göre Çin’in kuzey batısında yani günümüz Moğolistan civarlarında kurulmuş olan Asya Hun Devletinin başkenti Türkler için kutsal kabul edilen Ötükendir.

Devletin bilinen ilk hükümdarı Teoman olsa da aslında Türkleri tüm dünyaya tanıtan büyük başbuğ Mete Han’dır. Çin Seddi’nin tarihine bakarsak M.Ö 214 yılında kurulmuş olduğunu ve Türk akınlarından korunmak için yapıldığını da anlayabiliriz.

Türk Tarihinin İlk Darbesi, Mete Han ve Islık Oku

Asya Hun Devletinin Başında olan Teoman üvey annesinin oğlu olan Yenşi’yi tahta çıkarmak istiyordu. Fakat asıl olay Yenşi’nin tahta çıkması değil Yenşi’nin Annesinin Çin’li olmasıydı. Bu Türk törelerine aykırı bir durumdu fakat Teoman kararında ısrarcıydı. Bu yüzden Teoman, üvey annesinin fitnelerinden dolayı Mete’yi karşı kavimlerden biri olan Yüeçilere rehin olarak gönderdi ve daha sonra Yüeçilere savaş açarak Mete Han’ı ortadan kaldırmak istedi. Ama işler yolunda gitmedi ve Mete Han, Yüeçilerin elinden kaçarak Ötüken’e geri döndü.

Mete Han ve Ok Hikayesi

Babasının karşısına çıkan Mete Han’a babası Teoman 10.000 çadırlık bir birlik verdi. Belki de hepimizin bilmiş olduğu ok hikayesi işte tam da burada başladı. O dönemde Türk kavimlerinin kullandığı düşmana korku salan ıslık okunun mucidinin Mete Han olduğu söylenmektedir. Eğer bu ok hangi hedefe yönelirse diğer askerlerin okları da o yöne doğru yönelirdi ve atıldığı zaman ıslık sesi çıkarıp düşmanı korkuturdu. Sadece kıdemli çavuşlara verildiğinden dolayı diğer bir ismi Çavuş Okudur.

Günü geldiği zaman Mete Han okunu en sevdiği atına çevirdi ve atını oklamakta tereddüt eden tüm askerlerini öldürttü. Daha sonra okunu çok sevdiği karısına yöneltti ve askerler donup kaldılar. Donup kalan tüm askerlerini öldürttü. Daha sonra okunu babasının atına doğrulttu ve hiçbir asker tereddüt etmedi. Babasıyla avlanmaya çıkan Mete Han işte o gün ıslık okunu babasına yöneltmişti ve babası Teoman’a tek bir asker merhamet etmemişti. “Bu hikaye Çin kaynaklarında anlatılmaktadır” Bu olay Türk tarihinin ilk darbesi niteliğindedir ve M.Ö 209’a tekabül etmektedir. Dikkatinizi çekerim Türk Kara Kuvvetleri Kuruluşu da M.Ö 209’dur.

Asya Hun Devleti ve En Parlak Dönem

Babası Teoman’ı tahtından indirip hakan olan Mete Han ilk olarak doğu kavimlerini daha sonra da batı kavimlerini himayesi altına aldı. Devlet sınırlarını oldukça büyüttükten sonra ise Çin seferlerine başladı ve sayıca az askerle büyük Çin ordularını yenip Çinli imparatorların korkulu rüyası oldu. Daha sonra Türkçe konuşan tüm boyları birleştirdi ve Çin’e yerleşmek yerine onları vergiye bağladı. Bu dönemde Çin, Moğol ve Tunguzların büyük bir bölümü Asya Hun Devletinin himayesi altında kaldı. Tüm bunlara rağmen Mete Han, Çin ile ilgili siyasi politikasında her zaman mesafeli olmuştur. Bunun sebebiyse Asya Hun Devletinin Çinlilere karışıp asimile olmasını engellemektir.

Mete Han Sonrası Asya Hun Devleti

Mete Han Asya Hun Devletinin en parlak dönemini yaşatıp sınırlarını olabildiğince genişlettikten sonra M.Ö 174 yılında hayatını kaybetmiştir. Mete öldükten sonra baş geçen hakanlar, Mete kadar olmasa da devleti bir süre idare etmiştir. Daha sonra devletin büyük sınırlarından dolayı ortaya çıkan taht kavgaları, Çinli prensesler ve casus diplomatlardan dolayı Çin, ipek yolu hakimiyetini ufaktan elde etmeye başlamış Asya Hun Devletini parçalama yolunda ilk adımı atmıştır.

Asya Hun Devleti’ni Kim Yıktı?

Üstte belirttiğimiz sebeplerden kaynaklı devlette olan kopukluk nedeniyle Asya Hun Devleti M.Ö 46’da Doğu ve Batı olmak üzere 2’ye ayrılmıştır. Sebebi ise 2 kardeş olan Çiçi ve Ho-han-ye’nin anlaşmazlıklarıdır. Hal böyle olunca Çiçi devletin batısını Ho-han-ye ise doğusunu yönetmiştir.

Çiçi Batı Türkistan civarlarında hakimiyet kurmuştur. Türklerin akıncı saldırgan politikasını terk edip kaleler kurdurup Çin’e karşı savunma yapmıştır hem bu yüzden hemde biraz insafsız bir hakan olmasından dolayı askerler Çiçi’yi pek fazla sevmemiştir.

Ho-han-ye’nin yönettiği Doğu Hunları ise Talas bölgesinin doğusunda hüküm sürmüşlerdir ve bir süre sonra Çinliler tarafından kuzey ve güney olarak ayrılmışlardır. Zamanla Hunlar tekrardan ufak devletçikler kursalar da hiçbiri gereken istikrarı sağlayamamıştır. Özellikle Çiçi’nin yönettiği Batı Hunları çöküşe geçtikten sonra Türkler Aral gölünün olduğu çevreye yerleşmiştir. Bir süre sonra da otlak bölgelerin kalmaması vb sebeplerden dolayı Hazar Denizinin kuzeyinden Avrupa’ya göç edip Avrupa Hun Devletini kurmuşlardır. (Kavimler Göçü)

Asya Hun Devletinin Etnik Yapısı ve İsminin Anlamı

Asya Hun Devleti söylentilere göre bünyesinde Moğollar, Tunguzlar ve Türkler gibi birçok kavmi bulundurmuş, çok büyük sınırlara ulaşmıştır. Fakat bunlardan baskın olanı Türkçe konuşan boylardır. Türkler zamanla siyasi bakımdan daha baskın hale gelmiş ve bu durumu askeriyesinde de hissettirmiştir. Devletin adındaki Hun kelimesi de adam, insan ve halk anlamındadır. 

Asya Hun Devletinin Siyasi ve Askeri Yapısı

Asya Hun Devleti bir çok kavimden oluşmuş bir devletti, aslında devlet özelliği göstermeyen bir devletti. Bir bakıma göçebe kabilelerin liderlerinin üzerinde söz hakkı bulundurduğu bir yapılanmaydı. Üzerinde devlet yapılanmasına ait bir tek kuruma rastlamak mümkün değildi çünkü göçebeydi. Daha çok boylardan ve budunlardan oluşan bu devletin bürokrasisinde Çince bilen danışmanlar tutulmuştur. Hakan merkezi otoriteyi dengede tutmak amaçlı kurultaylar toplardı. Devletin otoritesi için bu tür kurultaylar çok önemliydi.

Askeriyesine gelince tüm dünyaya örnek olmuş 10’luk sistemini tarihte ilk kez Mete Han ortaya atmıştır. Daha sonra bu sistem Cengiz Han tarafından daha sistemli hale getirilip uygulanmıştır. Günümüzdeki onbaşı, yüzbaşı, binbaşı terimlerinin temelini ortaya atmışlardır. Ayrıca savaşta esir düşen diğer askerleri de kendi ordularına katmışlardır. Böylelikle büyük bir güç elde edip Çin’e sürekli akınlar düzenlemişlerdir.

Asya Hun Devletinde Sosyal Hayat

Asya Hun Devleti hepimizin bildiği gibi göçebe yaşam süren bir devletti kışlak-yaylak şeklinde yaşamlarını sürdürmekteydiler. Düşman topraklara sürekli ve hızlı bir şekilde akınlar düzenler hayvanlarını otlatabilmek için her zaman daha bereketli topraklara yol alırlardı. Göçebe ve fazlasıyla savaşçı olmalarından dolayı o dönemlerde herkese korku saçmışlardı. Hatta onlara kumdan gelen şeytanlar ve insan görünümündeki büyücüler lakaplarını da takmışlardır. Kim olsa korkmazdı ki küçük boylu, kürk kıyafetli, tamamı atlı ve oklu akıncıdan.

Zorlu bozkır koşullarından kaynaklı olarak atın önemi çok fazlaydı. Türkler tarih boyunca ata en çok değer vermiş millettir. Çin kaynaklarında bile Asya Hun Devletinde, ufak çocukların çok küçükken ata binme ve ok atma konusunda eğitildiğinden bahsedilmiştir. Hatta Bizans kaynaklarında anlatılan bilgilere göre Avrupa Hun Devletinin Bizanslılarla yaptığı anlaşma koşullarını görüşürken bile at sırtında oldukları ve yemeklerini at üstünde yedikleri söylenilmektedir.

Sosyal hayat içerisinde erkekler günlük hayatta kullanılan araç gereçler veya silah yapımıyla, kadınlar ise yemek veya halıcılık gibi faaliyetlerle uğraşırlardı. Türk kültüründe önemli bir yere sahip halıcılık ilk olarak Asya Hun Devletinde görülmüştür. Belki daha öncesinde de Türk kültürü içerisinde bulunuyordur fakat bildiğimiz ilk Türk devleti Asya Hun olduğundan dolayı bu şekilde kabul ediyoruz. Ayrıca at eğerleri ve otağların da çokça süslendiği bilinmektedir.