Empirizm, (Ampirizm) Antik Yunancada deney, duyum anlamlarını taşıyan “Empeiria” kelimesinden türetilmiştir. Doğal olarak da bilgi kaynağını tam anlamıyla deneylere dayandıran felsefi görüş olmuştur. Empirizm bilginin sadece deney yoluyla, duyumlarla elde edilebileceği ve duyumsal olmayan hiçbir kaynakla bilgi öğrenilemeyeceğini savunmaktadır. Dolayısıyla da ampirikler Sokrates’in bilgi sonradan öğrenilmez, doğuştan verilmiştir tezini de inkâr ederler.
Empirizm ve John Locke
Kısacası empiristler, (ampirikler) insan zihninde doğuştan hiçbir bilginin (Tanrı, matematik,mantık vs.) bulunmadığını savunmaktadırlar. Hatta İngiliz Empirizminin kurucusu olan John Locke, “insan zihni doğuştan boş bir levhadır (tabula rasa)” demiştir.
John Locke’ ye göre eğer bilgiler doğuştan bizlere verilmiş olsaydı cahil veya budala olarak gördüğümüz birinin matematiksel ve tanrısal kavramlar hakkında bilgi sahibi olması gerekirdi. Fakat öyle toplumlar vardır ki Tanrı kavramından bir haber yaşamaktadırlar ve onların levhaları bazı şeyleri deneyimlemedikleri sürece boş kalacaktır. Diğer bir örnek ise anadan doğma kör birinin renkleri hiçbir zaman bilemeyeceği çünkü renkleri deneyimleyemediğidir.
Empirizm ve Rasyonalizm
Yine ampirizme göre sahip olduğumuz tüm bilgilerimizi deney ve gözlemlerle, duyular aracılığı ile elde ederiz. Ufak bir çocuğun sobaya elini vurup yakması ve daha sonrasında sobanın sıcak olduğunu fark etmesi sonraki süreçteyse sobaya bir daha yaklaşmaması gibi düşünebiliriz. Kısaca bilgiye ulaşmanın yolu onu doğrudan deneyimlemektir.
Empirizme yöneltilen eleştirilerin en büyüğü ise matematik ve mantık olmuştur. Rasyonalistler matematik ve mantık kavramlarının deneyle onaylanmaya ihtiyacı yoktur demişlerdir. Bildiğimiz üzere rasyonalizm metot olarak tümdengelim yöntemini kullanmaktaydı, Empirizm ise tümevarım metodunu kullanmıştır. Tümevarım yöntemine bir örnek:
– İnsan canlıdır ve beslenir.
– Hayvan canlıdır ve beslenir.
– Bitki canlıdır ve beslenir.
– O hâlde tüm canlılar beslenir.
Rasyonalizm yazımızda rasyonalizmin a priori yani deney öncesi, doğuştan olduğunu vurgulamıştık. Bu durum empirizmde ise a posterioridir yani deney sonrasıdır. Bu felsefi akımı Antik Çağda ilk olarak Epikür savunmuş ve ortaya atan kişi olmuştur. “Mühür, bal mumuna nasıl tıpatıp kendi izini bırakırsa eşya da bizde belli izler bırakır.” Sözüyle bütün bilgilerin duyular aracılığıyla elde edildiğini Antik Çağda vurgulamıştır.
Empirizmin Temsilcileri
John Locke, David Hume ve Étienne Bonnot de Condillac en büyük empirist filozoflardır.
